Διαδικασία
|
operation ή procedure
|
Στην ψυχολογία, ονομασία για οποιαδήποτε συγκεκριμένη, συστηματική ρύθμιση της σχέσης συμπεριφοράς-περιβάλλοντος ενός οργανισμού (στο πλαίσιο ενός πειράματος ή στη φύση, ρυθμισμένη σκόπιμα ή όχι, ρυθμισμένη από άνθρωπο ή όχι). Η έννοια αυτή ωστόσο δεν εμπεριέχει τα χαρακτηριστικά της συμπεριφοράς που καθορίζονται από αυτή τη ρύθμιση (πρβλ. με διεργασία). Μια πειραματική διαδικασία [experimental procedure] σχεδιάζεται για να αντιπροσωπεύει συγκεκριμένες διαδικασίες στη φύση κατά τρόπο που να μπορεί να απομονώνει τις επιδράσεις τους στη συμπεριφορά από αυτές των εξωγενών μεταβλητών.
|
Διαδικασία αλλαγής συνεπειών
|
consequent manipulation ή consequent operation
|
Γενικός όρος για οποιαδήποτε διαδικασία στην οποία αλλάζουν οι συνέπειες των δράσεων (π.χ. τιμωρία, εξάλειψη της ενίσχυσης), ανεξάρτητα από την επίδραση ή μη επίδραση της στη συμπεριφορά του ατόμου.
|
Διαδικασία αντιστοίχησης του ερεθίσματος-επιλογής στο ερέθισμα-δείγμα
|
identity matching-to-sample procedure
|
Διαδικασία για τη δημιουργία μιας συντελεστικής διάκρισης υπό τους όρους της αντιστοιχίας επιλογής-δείγματος, στην οποία διάφορα ερεθίσματα εμφανίζονται στη θέση του ερεθίσματος-δείγματος (ΕD(Κ)), όπου σε κάθε δοκιμή ενισχύεται η επιλογή του ανάλογου ερεθίσματος επιλογής που είναι παρόμοιο με το εκάστοτε ερέθισμα-δείγμα, ενώ δεν ενισχύεται οποιαδήποτε άλλη επιλογή ερεθίσματος επιλογής που δεν ταιρίαζει με το ΕD(Κ).
|
Διαδικασία αντιστοίχησης του ερεθίσματος-επιλογής στο ερέθισμα-δείγμα με καθυστέρηση
|
delayed identity matching-to-sample procedure
|
Διαδικασία για τη δημιουργία μιας συντελεστικής διάκρισης υπό τους όρους της αντιστοιχίας επιλογής δείγματος, στην οποία διάφορα ερεθίσματα εμφανίζονται στη θέση του ερεθίσματος-δείγματος (E D(K)) με κάποια εκτεταμένη χρονική καθυστέρηση να μεσολαβεί μεταξύ της παρουσίασης του E D(K) και αυτής των ερεθισμάτων-επιλογών.Σε κάθε δοκιμή ενισχύεται η επιλογή του ανάλογου ερεθίσματος-επιλογής που είναι παρόμοιο με το E D(K) το οποίο παρουσιάστηκε αμέσως πριν από την καθυστέρηση, ενώ δεν ενισχύεται οποιαδήποτε άλλη επιλογή ερεθίσματος-επιλογής που δεν ταιριάζει με το E D(K).
|
Διαδικασία διαχωρισμού προκλητικών ερεθισμάτων (ή διαδικασία απόσβεσης αντανακλαστικών)
|
unpairing
|
Μετά από την απόκτηση ενός εξαρτημένου αντανακλαστικού, η παρουσίαση του EEΠ και του EAΠ σε ξεχωριστές χρονικές στιγμές (ή μετά από την απόκτηση ενός εξαρτημένου αντανακλαστικού της δεύτερης ή των ανώτερων τάξεων, η παρουσίαση των δύο EEΠ σε ξεχωριστές χρονικές στιγμές). Η διαδικασία αυτή μειώνει την ισχύ του αντανακλαστικού, φαινόμενο γνωστό ως απόσβεση ενός εξαρτημένου αντανακλαστικού.
|
Διαδικασία ελεύθερης εκδήλωσης δράσεων
|
free operant procedure
|
Πειραματική διαδικασία στην οποία επιτρέπεται (ή απαιτείται) η επαναληπτική εκδήλωση δράσεων μιας συντελεστικής τάξης (π.χ. σε οποιοδήποτε πρόγραμμα μερικής ενίσχυσης) (πρβλ. με διαδικασία ξεχωριστών δοκιμών).
|
Διαδικασία μη αντιστοίχησης του ερεθίσματος- επιλογής στο ερέθισμα-δείγμα
|
identity missmatching-to-sample procedure
|
Διαδικασία για τη δημιουργία μιας συντελεστικής διάκρισης υπό τους όρους της μη αντιστοιχίας επιλογής-δείγματος, στην οποία διάφορα ερεθίσματα εμφανίζονται στη θέση του ερεθίσματος-δείγματος ( E D(K)), όπου σε κάθε δοκιμή ενισχύεται η επιλογή του ερεθίσματος επιλογής που διαφέρει από το εκάστοτε ερέθισμα-δείγμα, ενώ δεν ενισχύεται οποιαδήποτε άλλη επιλογή ερεθίσματος-επιλογής που μοιάζει ή έχει κοινά στοιχεία με το E D(K) .
|
Διαδικασία ξεχωριστών δοκιμών
|
discrete trials procedure ή discrete operant procedure
|
Πειραματική διαδικασία στην οποία η πειραματική συνεδρία χωρίζεται σε διακριτές, συγκεκριμένες περιόδους που ονομάζονται δοκιμές [trials], στις οποίες η εκδήλωση μιας μορφής δράσης μπορεί να επιφέρει ενισχυτικά γεγονότα. Η περίοδος αυτή συνοδεύεται συνήθως από την παρουσίαση ενός διακριτικού ερεθίσματος, ενώ οι δοκιμές τερματίζονται με την εκδήλωση μιας μόνο δράσης η οποία μπορεί να ενισχυθεί (εάν η δράση κρίνεται «σωστή») ή να μην ενισχυθεί (εάν η δράση κρίνεται «λανθασμένη»). Οι δοκιμές διαχωρίζονται από διαστήματα τα οποία ονομάζονται περίοδοι μεταξύ δοκιμών [intertrial intervals], όπου λείπουν τα ερεθίσματα που συνοδεύουν τις δοκιμές.Παράδειγμα μιας διαδικασίας ξεχωριστών δοκιμών είναι η διαδικασία αντιστοίχησης του ερεθίσματος-επιλογής στο ερέθισμα-δείγμα (πρβλ.με διαδικασία ελεύθερης εκδήλωσης δράσεων).
|
Διαδικασία συμβατικής αντιστοίχησης επιλογής-δείγματος (ή διαδικασία συμβατικής αντιστοίχησης)
|
arbitrary matching to sample procedure ή symbolic matching to sample procedure].
|
Διαδικασία για τη δημιουργία μιας συντελεστικής διάκρισης υπό τους όρους της συμβατικής αντιστοιχίας επιλογής-δείγματος, στην οποία διάφορα ερεθίσματα εμφανίζονται στη θέση του ερεθίσματος-δείγματος ( E D(K) ), όπου σε κάθε δοκιμή ενισχύεται η επιλογή του ερεθίσματος-επιλογής που αντιστοιχεί συμβατικά στο εκάστοτε ερέθισμα-δείγμα (δηλαδή η αντιστοιχία ερεθισμάτων ορίζεται αυθαίρετα ή σύμφωνα με μια παράδοση), ενώ δεν ενισχύεται οποιαδήποτε άλλη επιλογή ερεθίσματος-επιλογής που δεν αντιστοιχεί συμβατικά στο εκάστοτε E D(K).
|
Διαδικασία συμβατικής αντιστοίχησης του σχετικού ερεθίσματος-επιλογής στο ερέθισμα- δείγμα
|
relational matching to arbitrary sample procedure
|
Διαδικασία για τη δημιουργία μιας συντελεστικής διάκρισης υπό τους όρους της συμβατικής αντιστοιχίας μιας σχετικής ιδιότητας του ερεθίσματος-επιλογής με το ερέθισμα-δείγμα, στην οποία διάφορα ερεθίσματα εμφανίζονται στη θέση του ερεθίσματος-δείγματος ( E D(K)), όπου σε κάθε δοκιμή ενισχύεται η επιλογή του ερεθίσματος-επιλογής του οποίου οι σχετικές διαστάσεις (π.χ. «μικρότερο από», «δίπλα από» κ.λπ.) αντιστοιχούν συμβατικά στο εκάστοτε ED(K) (δηλαδή η αντιστοιχία της σχετικής διάστασης ερεθίσματος-επιλογής με το ED(K) ορίζεται αυθαίρετα ή σύμφωνα με μια παράδοση), ενώ δεν ενισχύεται οποιαδήποτε άλλη επιλογή ερεθίσματος-επιλογής του οποίου οι σχετικές διαστάσεις δεν αντιστοιχούν συμβατικά στο εκάστοτε E D(K).
|
Διάκριση κειμένου
|
textual behavior
|
Λεκτική συντελεστική διάκριση ερεθισμάτων όπου το ED έχει τη μορφή κειμένου. Η λεκτική συμπεριφορά ενισχύεται αυτόματα από τη συμβατική αντιστοιχία της με τα τυπωμένα ερεθίσματα (π.χ. το τυπωμένο ερέθισμα «αμήν» προξενεί την εκδήλωση της αντίστοιχης λεκτικής δράσης αμήν).
|
Διακριτικό ερέθισμα ED
|
discriminative stimulus SD
|
Πλαίσιο διαφορικής ενίσχυσης δράσεων, δηλαδή οποιοδήποτε ερέθισμα κατά την παρουσία του οποίου έχει ενισχυθεί θετικά ή αρνητικά μια συγκεκριμένη μορφή δράσης και κατά την απουσία του οποίου υπήρξε εξάλειψη της ενίσχυσης της ίδιας μορφής. Το ΕD προξενεί την εκδήλωση (αυξάνει την πιθανότητα εκδήλωσης)των μορφών δράσης που έχουν ενισχυθεί στο παρελθόν διαφορικά κατά την παρουσία του. Η επίδραση αυτή γενικεύεται σε άλλα ερεθίσματα τα οποία μοιάζουν ή έχουν κοινά στοιχεία με το ED (πρβλ. με προκλητικό ερέθισμα ΕΠ).
|
Διακριτικό ερέθισμα ΕΔ
|
discriminative stimulus SΔ
|
Πλαίσιο διαφορικής μη ενίσχυσης δράσεων, δηλαδή οποιοδήποτε ερέθισμα κατά την παρουσία του οποίου μια συγκεκριμένη μορφή δράσης δεν έχει ενισχυθεί, ενώ και κατά την απουσία του υπήρξε θετική ή αρνητική ενίσχυση της ίδιας μορφής.Το ΕΔ αναστέλλει την εκδήλωση (μειώνει την πιθανότητα εκδήλωσης) των μορφών δράσης που εμφανίστηκαν χωρίς ενίσχυση στο παρελθόν διαφορικά κατά την παρουσία του. Η επίδραση αυτή γενικεύεται σε άλλα ερεθίσματα τα οποία μοιάζουν ή έχουν κοινά στοιχεία με το ΕΔ.
|
Διακριτικός έλεγχος της συμπεριφοράς
|
discriminative control of behavior ή stimulus control
|
Γενικός όρος για τις συντελεστικές διακρίσεις ερεθισμάτων και τις γενικεύσεις τους. Λέγεται πως η συμπεριφορά «ελέγχεται από διακριτικά ερεθίσματα» [is under discriminative control ή under stimulus control] όταν η πιθανότητα εκδήλωσης μιας μορφής δράσης είναι μεγαλύτερη κατά την παρουσία ενός ED από ό,τι κατά την παρουσία ενός όμοιου ΕΔ, λόγω θετικής ή αρνητικής ενίσχυσής της στο ED και εξάλειψης της ενίσχυσής της στο ΕΔ.
|
Διακριτικότητα ερεθίσματος
|
salience (of a stimulus)
|
Ο βαθμός στον οποίο ένα ερέθισμα μπορεί σε μια συγκεκριμένη περίοδο να αποκτήσει προκλητική ή διακριτική λειτουργία με την κατάλληλη ρύθμιση των συνθηκών. Εξαρτάται όχι μόνο από τις φυσικές διαστάσεις αυτού του ερεθίσματος, αλλά και από τις διαστάσεις άλλων ερεθισμάτων τα οποία παρουσιάζονται ταυτόχρονα με αυτό, καθώς και από τα γεγονότα που καθορίζουν τη λειτουργία των αισθητήριων οργάνων του συγκεκριμένου ατόμου και το προηγούμενο ατομικό του ιστορικό συσχέτισης προκλητικών ερεθισμάτων και διαφορικής ενίσχυσης δράσεων σε σχετικά πλαίσια. Συσχετίζεται αλλά δεν ταυτίζεται με την ένταση του ερεθίσματος- ενώ δηλαδή η αύξηση της έντασης ενός ερεθίσματος αυξάνει συχνά τη διακριτι- κότητά του, ένα πολύ έντονο ερέθισμα μπορεί να έχει χαμηλή διακριτικότητα εάν παρουσιαστεί σε ένα εξίσου έντονο φόντο.
|
Διαμόρφωση δράσης
|
shaping ή response differentiation
|
Η σταδιακή διαφοροποίηση της μορφής δράσεων μέσα από τη διαφορική θετική ή αρνητική ενίσχυση ορισμένων μορφών, την κατά συνέπεια επαγωγή καινούργιων μορφών δράσης και τη διαφορική ενίσχυση μεταξύ αυτών των καινούργιων μορφών. Η διαμόρφωση δράσεων δεν είναι απλώς μια αποτελεσματική εκπαιδευτική ή κλινική τεχνική, αλλά μια διεργασία που συμβαίνει συνεχώς και συνήθως απαρατήρητα, από συνέπειες που προέρχονται από άλλους ανθρώπους αλλά και από άψυχα στοιχεία του περιβάλλοντος. Στην εκπαιδευτική ή κλινική εφαρμογή της, ο ειδικός επιλέγει μια επιδιωκόμενη μορφή δράσης που λείπει από το ρεπερτόριο του εκπαιδευόμενου ή του θεραπευόμενου και ενισχύει την εγγύτατη προσέγγιση της από το τρέχον ρεπερτόριο του ατόμου, ενώ δεν ενισχύει άλλες μορφές. Αυτή η διαδικασία επάγει καινούργιες μορφές δράσης. Από αυτές τις καινούργιες μορφές ενισχύονται εκείνες που αποτελούν ακόμα πιο εγγύτατες προσεγγίσεις της επιδιωκόμενης μορφής, ενώ δεν ενισχύονται άλλες μορφές (συμπεριλαμβανομένων πιο πρωτόγονων μορφών που ενισχύονταν προηγουμένως). Με τη σταδιακή αλλαγή του κριτηρίου ενίσχυσης ανάλογα με την επαγωγή και την ενδυνάμωση των καινούργιων εγγύτατων προσεγγίσεων, η επιδιωκόμενη μορφή τελικά εκδηλώνεται και ενισχύεται διαφορικά.
|
Διασυνδεδεμένες συναρτήσεις τριών όρων
|
interlocking three-term contingencies
|
Σχέση συντελεστικής συμπεριφοράς-περιβάλλοντος στην οποία ενώνονται δύο συναρτήσεις τριών όρων, όπου το ενισχυτικό ερέθισμα για μια δράση αποτελεί και το διακριτικό ερέθισμα ΕD για την επόμενη δράση.
|
Διατήρηση αριθμού
|
conservation of number
|
Όρος της γνωστικής θεωρίας του Piaget. Από την άποψη του συμπεριφορισμού, περιγράφει τη συντελεστική διάκριση του αριθμού των αντικειμένων παρά τη μεταβλητότητα σε διαστάσεις τους οι οποίες συσχετίζονται με τον αριθμό τους, όπως είναι η έκταση της περιοχής την οποία καλύπτουν. Σύμφωνα με τον Piaget, η διάκριση αυτή καθορίζεται από τη γνωστική ωρίμανση του ατόμου, ενώ σύμφωνα με το συμπεριφορισμό, καθορίζεται από τη διαφορική ενίσχυση δράσεων κατά την παρουσία ενός επιπέδου του αριθμού των αντικειμένων (ED, π.χ. το μεγαλύτερο αριθμό αντικειμένων) και την εξάλειψη της ενίσχυσης δράσεων κατά την παρουσία ενός άλλου επιπέδου αυτής της διάστασης (EΔ π.χ. το μικρότερο αριθμό αντικειμένων), όπου άλλες διαστάσεις των ερεθισμάτων-επιλογών (π.χ. η περιοχή που καλύπτουν τα αντικείμενα) μεταβάλλονται ανεξάρτητα από τη διαφορική ενίσχυση δράσεων (π.χ. τα ερεθίσματα κάποτε καλύπτουν μεγαλύτερες περιοχές και κάποτε μικρότερες), αλλά οι δράσεις πάντοτε ενισχύονται κατά την ένδειξη της συλλογής με το μεγαλύτερο αριθμό αντικειμένων (ED) και ποτέ κατά την ένδειξη της συλλογής με το μικρότερο αριθμό αντικειμένων (EΔ), ανεξάρτητα από την περιοχή που καλύπτουν οι δύο συλ λογές αντικειμένων (βλ.εκπαίδευση στη διάκριση σχέσεων με πολλαπλά παραδείγματα).
|
Διατύπωση κανόνων
|
rule generation
|
Η παραγωγή καθοδηγητικά διακριτικών ερεθισμάτων ( E D(K) )με τη μορφή λεκτικών κανόνων που περιγράφουν τις συνθήκες στις οποίες ενισχύονται και δεν ενισχύονται ορισμένες μορφές δράσης. Η διατύπωση κανόνων ενισχύεται όταν η τήρησή τους οδηγεί στην πιο αποτελεσματική παραγωγή θετικών ενισχυτών καθώς και στην πιο αποτελεσματική αφαίρεση αρνητικών ενισχυτών.
|
Διαφορική ενίσχυση και εξάλειψη της ενίσχυσης (ή απλώς διαφορική ενίσχυση)
|
differential reinforcement and extinction ή απλώς differential reinforcement
|
Γενικός όρος για οποιαδήποτε διαδικασία στην οποία υπάρχει θετική ή αρνητική ενίσχυση συγκεκριμένων μορφών δράσης και εξάλειψη της ενίσχυσης άλλων μορφών, ή υπάρχει αρνητική ή θετική ενίσχυση συγκεκριμένων μορφών δράσης σε ένα περιβαλλοντικό πλαίσιο (ΕD)και εξάλειψη της ενίσχυσης των ίδιων μορφών σε ένα άλλο περιβαλλοντικό πλαίσιο (ΕΔ) (ο όρος αυτός χρησιμοποιείται για να επισημάνει ότι η διαφοροποίηση της συμπεριφοράς βασίζεται όχι μόνο στην ενίσχυση αλλά και στην εξάλειψη της ενίσχυσης. Στη φύση η ενίσχυση είναι πάντοτε διαφορική, με την έννοια ότι οποιοδήποτε ενισχυτικό γεγονός επιτυγχάνεται μόνο από ορισμένες μορφές δράσης και όχι από άλλες).
|